Gaat de formatie nu toch echt beginnen? (geplaatst 2021-08-29)

De situatie tot nu toe: zes partijen zijn bereid te praten over regeringsdeelname. Hiervan zijn er drie onmisbaar voor een meerderheindsregering: VVD, D66 en CDA. Daar moet dan nog ofwel ChristenUnie, ofwel GroenLinks ofwel PvdA bij om aan een meerderheid in de tweede kamer te komen. VVD en CDA willen graag doorgaan met de huidige coalitie (VVD, D66, CDA, CU), maar zijn ook wel bereid om te praten over VVD/D66/CDA/GL of VVD/D66/CDA/PvdA, maar niet een combinatie met zowel GL als PvdA.

GroenLinks en PvdA willen wel praten over VVD/D66/CDA/GL/PvdA, maar niet over een combinatie met maar één van hen twee. D66 heeft een voorkeur voor VVD/D66/CDA/GL/PvdA en wil (liever?) niet met CU. De ChristenUnie wil eigenlijk helemaal niet zo en voelt zich "ongewenst" door D66, maar is bereid te gaan praten als er geen andere meerderheidsopties zijn. Overigens heeft alleen een combinatie van minstens vijf partijen een meerderheid in de eerste kamer.

Na een congres van de PvdA en een bijpraatsessie van GroenLinks gister is duidelijk dat die twee partijen elkaar vasthouden bij de formatie en dat de leden daar achter staan. Dus hiermee is de optie van VVD/D66/CDA en één linkse partij van tafel. Diezelfde avond wisten journalisten te melden dat dit voor VVD en CDA geen verschil maakt en dat zij nog steeds niet met de beide linkse partijen samen verder willen.

De vraag is alleen of ze dat menen, of dat dit alleen een ultieme poging is om D66 en CU onder druk te zetten om nu te gaan praten zonder dat Rutte en/of Hoekstra in het openbaar een definitieve blokkade tegen GroenLinks en PvdA samen hoeven uit te spreken. Daar kleeft namelijk een groot nadeel aan: zodra die twee partijen afgeserveerd zijn zullen ze vol in de oppositiestand gaan. Het vrolijk demissionair doorregeren van Rutte wordt dan lastiger.

Het is niet helemaal uit te sluiten dat D66 en CU nu toch aan tafel willen, maar dat is toch onwaarschijnlijk. Dat hebben ze immers de afgelopen vijf maanden ook niet gedaan. Voor CU is het ook zeer onaantrekkelijk als de optie VVD/D66/CDA met GL en/of PvdA boven de markt blijft hangen.

Dan toch maar hardop GroenLinks plus PvdA blokkeren? Als Rutte dat doet dan legt dat aanzienlijk meer druk op D66 en CU om te gaan praten over het voortzetten van de huidige coalitie. Maar het is wel een enorm risico: als die twee toch niet willen, of de gesprekken beginnen wel maar lopen vast, dan is de enig overblijvende optie een minderheidskabinet. Lijkt mij niet aantrekkelijk voor Rutte, die dan in het parlement naar meerderheden op zoek moet, maar nu toch wel zonder gunfactor.

Het zou ook kunnen dat Rutte wel met GL en PvdA wil, maar Hoekstra dit blokkeert. Hij staat er immers om bekend ongekend hard te onderhandelen. Dan zou VVD/D66/GL/PvdA een optie zijn. Die combinatie heeft 75 zetels in de tweede kamer. Niet voldoende om stemmingen te winnen, maar wel voldoende om moties van wantrouwen tegen te houden. Hoekstra zou het CDA dan weer moeten heropbouwen in de oppositie, waar Hoekstra zich dan naast ex-CDA'er Pieter Omtzigt staande zal moeten houden.

Als alle poten stijf gehouden worden zal het dus een minderheidsregering moeten worden. VVD/D66/CDA hebben bijna een meerderheid, dus getalsmatig is dat een heel redelijke combinatie die vrij makkelijk aan meerderheden zou moeten kunnen komen. Maar dit is zeer onaantrekkelijk voor D66, met twee rechtse coalitiegenoten en ook nog een in meerderheid rechts parlement. Alternatief is VVD/D66. Dat is evenwichtiger qual links-rechtsverhouding. Die combinatie heeft dan wel al snel drie partijen nodig (kleine 20 zetels) voor een meerderheid voor z'n plannen, dus grote kans dat zo'n kabinet vrij weinig voor elkaar krijgt. En wederom onaantrekkelijk voor het CDA die dan in de al dan niet constructieve oppositie terecht komt.

Of misschien een minderheidsregering VVD/CDA. Die hebben samen maar 48 zetels, dus moeten dan bijna 30 zetels aan steun bij elkaar sprokkelen in de tweede kamer. Met alle rechtse partijen, partijtjes en afsplitsingen bij elkaar lukt dat net, maar Geert Wilders heeft natuurlijk zo een motie van wantrouwen ingediend...

Conclusie: de combinatie GL/PvdA blokkeren is hoog spel voor Rutte en Hoekstra. Misschien dat ze daarmee krijgen wat ze willen: het continueren van de huidige coalitie. Maar het risico is enorm: als VVD/D66/CDA/CU niet lukt blijven er alleen slechte opties over.

Daar staat tegenover dat gaan praten met GL en PvdA voornamelijk voordelen heeft: die partijen zullen dan in het parlement vooralsnog hun tanden niet laten zien, zodat het demissionaire kabinet zonder problemen verder kan, en alle andere opties blijven nog open. Als de onderhandelingen met GL en PvdA mislukken is het een stuk moeilijker voor Kaag en Seegers om de combinatie VVD/D66/CDA/CU af te blijven wijzen.

Tot nu toe hebben Rutte en Hoekstra geweigerd hom of kuit te geven. Maar nu GroenLinks en PvdA zo duidelijk hun bereidheid te gaan formeren hebben uitgesproken zal het niet lang duren voordat verdere (openbare) stilte de facto een afwijzing wordt, en zonder zicht op vooruitgang zal zelfs het engelengeduld van informateur Hamer een keer op zijn en zal zij een eindverslag aan de tweede kamer sturen, met daarin wat de verschillende partijen wel en niet willen. Dat zou heel goed komende week al kunnen zijn.

door Iljitsch van Beijnum.